İş hayatında nakit akışını düzenlemek için kullanılan en önemli araçlardan biri olan çek, tacirler için vazgeçilmezdir. “Tacir çeki” ifadesi duyulduğunda, pek çok kişinin aklında bazı soru işaretleri beliriyor: Fatura olmadan düzenlenebilir mi, birey adına yazılabilir mi ya da hamiline çek olarak kullanılabilir mi? Bu yazıda konuya dair tüm sorulara sade bir dille ve örneklerle açıklık getiriyoruz.
İçindekiler
Tacir Çek Nedir?
Ticari işletmeler arasında mal veya hizmet alımı sonrası ödemeyi ileri bir tarihe ertelemek amacıyla düzenlenen ve tacir sıfatı taşıyan kişiler tarafından verilen çek türüdür. Tacir statüsündeki kişi veya işletmeler, 6102 sayılı Türk Ticaret Kanunu ve 5941 sayılı Çek Kanunu hükümleri doğrultusunda çek düzenleyebilir. Ticari çek adıyla da bilinir.
Tacir Çeki Faturasız Kesilir mi?
Çekin faturalı bir işlemle bağlantılı olması gerekir. Ticaret Kanunu ve Vergi Usul Kanunu gereği, çek ile yapılan ödemelerin fatura ile belgelendirilmesi zorunludur.
Tacir Çeki Şahsa Kesilir mi?
Genellikle işletmeye veya şahıs firması adına düzenlenir. Ancak karşı taraf şahıs ise ve bu kişi ticari faaliyet yürütüyorsa, yani vergi mükellefi ise çek isme yazılabilir.
Tacir Hamiline Çek Nedir? İsme Yazılır mı?
Genellikle isme yazılır, çünkü ticari işlemlerde muhatabın kim olduğu bellidir. Ancak çek hamiline yazılmışsa, onu elinde bulunduran kişi doğrudan tahsil etme hakkına sahip olur. Hamiline çeklerin daha riskli olduğunu unutmayın.
Tacir ve Hamiline Çek Arasındaki Fark Nedir?
Tacir sıfatına sahip kişi veya işletmelerin, ticari bir işlem karşılığında düzenlediği çektir. Yani bu çek türü, çeki düzenleyen kişinin kimliğiyle ilgilidir. Çeki düzenleyen kişi, Türk Ticaret Kanunu kapsamında tacir statüsündeyse, bu durumda düzenlenen çek “tacir çeki” olarak kabul edilir. Aradaki fark kime verildiği ile ilgilidir. Çekte isim bulunmazken “hamiline” ibaresi bulunuyorsa, bu çek elinde bulunduran kişiye ödeme yapılacağı anlamına gelen “hamiline çek” olarak adlandırılır.
Tacir Hamiline Çek Fatura Zorunluluğu Var mı?
Vergi Usul Kanunu ve Türk Ticaret Kanunu’na göre; bir tacir, yaptığı her ticari işlem için fatura düzenlemekle yükümlüdür. Fatura, mal veya hizmet satışını belgeleyen resmi bir evraktır. Çek ise, bu satışın ödeme şeklidir ama tek başına satışın belgesi değildir. Yani bir tacir, ister isme, ister hamiline çek düzenlesin; bu işlem bir mal/hizmet satışına dayanıyorsa, fatura kesmek zorundadır. Dolayısıyla bazı yanlış algılar olsa da, hamiline olması fatura zorunluluğunu ortadan kaldırmaz.
Özetle; “Hamiline yazdım, kime verildiği belli değil; fatura kesmesem olur mu?” Diyorsanız cevap: Hayır olacaktır. Çek, tacir tarafından düzenlenmişse ve bir ticari işlem sonucu verilmişse, mutlaka faturalandırılmalıdır. Aksi halde vergi kaybı doğar ve ceza uygulanabilir.
Tacir Çeki Hamiline Yazılır mı?
Bir tacir, çek düzenlerken lehtar (Alacaklı) kısmına “hamiline” ibaresi yazarak çeki hamiline çevirebilir. Yani çeki fiziksel olarak üzerinde bulunduran kişi, bankaya başvurarak tahsil işlemini gerçekleştirebilir. Ancak burada dikkat edilmesi gereken bir nokta var: Hamiline düzenlenen çeklerde, belirli bir isim yer almadığı için kimin tahsil edeceği net olmaz. Bu da: Kaybolma durumunda çeki bulan kişinin tahsil etmeye çalışması riskini doğurur. Böylece dolandırıcılık veya kötü niyetli kullanımlara açık hale getirir.
Tacir Çek Nasıl Yazılır? Nasıl Doldurulur?
Çekin sol üst kısmına düzenleme tarihi yazılır. Bu tarih, çekin hukuki olarak geçerlilik kazandığı gündür. Tarihin hemen yanına, çekin düzenlendiği şehir yazılır. (“İstanbul, 10.04.2025” gibi). Böylelikle çekin coğrafi yetki alanını belirlenir. Çekin orta kısmına çek tutarını rakamla yazın. Hemen altına ise çek tutarını (₺10.000 On bin Türk Lirası vb.) yazıyla yazın.
Bunlar birbirini tutmalı, yoksa çek geçersiz sayılabilir. “Lehtar” kısmına çeki vereceğiniz kişi veya firmanın adı-soyadı ile ticari unvanı yazılır. İsme değilse, “hamiline” yazılabilir (“ABC Gıda Sanayi A.Ş.” veya “Hamiline” vb). Türk Hukuku’nda çekler vadeli değil, görüldüğünde ödenir. Ancak piyasada fiilen vadeli olarak kullanılır. Bu yüzden ileri bir tarih yazılabilir.
Çekte vade tarihi yazsa da, banka düzenleme tarihinden itibaren 10 gün içinde ödemekle yükümlüdür. Bu yüzden vadeli çek, hukuken geçerli bir vade anlamına gelmez; taraflar arasındaki bir ödeme mutabakatını ifade eder. Çek formunun alt bölümünde, çeki düzenleyen bankanın adı bulunur. Bu alan önceden matbu (Baskılı) olabilir. Tacir sıfatıyla düzenlenen çeklerde, mutlaka firma kaşesi imza sirkülerinde yer alan yetkili kişinin ıslak imzası olmalıdır. Kaşe ve imza olmadan çek geçerli sayılmaz. Aşağıdaki çek örneğini inceleyebilirsiniz:
Ticari Çek Defteri Nasıl Alınır?
Tacir çek defteri, yalnızca bankalardan alınabilir. Ama her banka değil, çek karnesi vermeye yetkili bankalar bu hizmeti sunar. Alabilmek için aşağıdaki yolu izleyebilirsiniz:
- Bankanızda ticari hesabınız varsa, şubenize başvurursunuz. Bankaya göre değişmekle birlikte vergi levhası, imza sirküleri, ticaret sicil gazetesi, yetkili kişinin kimliği, şirket kaşesi gibi belgeleri ibraz etmeniz talep edilir.
- Banka, sizin çek düzenleme yeterliliğinizi inceler (Kredi notu, kara liste durumu vb.)
- Yaptığı inceleme sonucunda uygun görürse işletmenize çek karnesini teslim eder.
- Çek karnesi basılı ve seri numaralı olur. Her yaprağın sorumluluğu sizdedir.
Tacir Çek Resmi midir? Ödenmezse Ne Olur?
Çek, resmi bir evraktır. Türk Ticaret Kanunu kapsamında geçerli sayılan, devredilebilen ve tahsil edilebilen bir ödeme aracıdır. Ödenmemesi durumunda karşılıksız çek işlemi başlatılıp cezai yaptırımlar söz konusu olur.
Tacir Çeki Şahsa Ciro Edilebilir mi?
Tıpkı diğer çekler gibi ciro edilerek başka kişiye devredilebilir. İsme düzenlenmişse, yani üzerinde belirli alacaklı adı yazıyorsa, bu kişi çeki imzalayarak (Ciro ederek) başkasına devredebilir.
Tacir Çek Kimlere Verilir?
Mal ve hizmet karşılığı olarak başka tacire veya şahsa verilebilir. Ancak burada önemli olan şu: Çeki düzenleyen kişi ticari işletme sahibidir (Tacirdir). Çeki verdiği kişi ise: Başka tacir olabileceği gibi bazen tüketiciye, çalışanına veya şahıs firması olan girişimciye çek verebilir. Ancak yine de işlem ticari nitelik taşıyorsa, fatura düzenlenmelidir.
Kimlere Verilmemeli?
Kayıt dışı kişilere veya vergi mükellefi olmayanlara, özellikle büyük tutarlı çek vermemeye dikkat edilmelidir. Dolandırıcılık riski yüksek kişiler, şirket geçmişi bilinmeyen alıcılar karşısında da hızlı hareket edilmemelidir. Ciro zinciri bozulmuş çekler ise, devralınırken mutlaka sorgulanmalıdır.
Ticari çekler ticari hayatın olmazsa olmaz belgelerindendir. Faturasız kesilmemeli, doğru şekilde doldurulmalı ve mümkünse isme yazılmalıdır. Hatalı düzenlenen bir çek, hem tahsilat sorunlarına hem de hukuki süreçlere neden olabilir. Tüm ticari belgeleri düzenlerken mali müşavirinizden destek almayı ihmal etmeyin. Çekler hakkında daha fazla bilgi edinmek ve farklı çek türlerini incelemek isterseniz, “Çek Nedir, Nasıl Kullanılır?” başlıklı içeriğimize göz atabilirsiniz.
